Η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) συνεργάζεται με το υπουργείο Υγείας σε ένα πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης ανθρώπων που νόσησαν ή έχασαν ανθρώπους από Covid-19 και υγειονομικών που δίνουν τη μάχη στην πρώτη γραμμή. Ο πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ, ψυχίατρος Γιώργος Τζεφεράκος, παρουσιάζει τα πρώτα συμπεράσματα.
Η εμπειρία νοσηλείας με κορονοϊό προφανώς είναι μια καινούργια κατάσταση για την Ψυχιατρική. Η μοναξιά, η αβεβαιότητα, ο φόβος για το απρόβλεπτο και το άγνωστο, όλα αυτά μαζί βάζουν σε μεγάλη δοκιμασία τον ψυχισμό. Δεν είναι έτσι;
Ναι, είναι μια πρωτόγνωρη κατάσταση, πλανητικού μεγέθους, η οποία καταργεί εν τοις πράγμασι κοινωνικοπολιτισμικά και γεωγραφικά σύνορα και όρια. Ιδιαίτερα για την Ευρώπη και γενικότερα τον δυτικό κόσμο, ο εγκλεισμός και τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν (και εφαρμόζονται ακόμα) είναι ένα ιστορικό γεγονός, του οποίου το αντίστοιχο ίχνος ανάγεται στην εποχή της πανδημίας της ισπανικής γρίπης, στις αρχές του 20ού αιώνα.
Τόσο η διάγνωση όσο και η θεραπεία τής Covid-19 πιθανόν να είναι πιο τραυματικές από άλλες ιατρικές καταστάσεις λόγω της εν δυνάμει σοβαρότητας της ασθένειας, του άγνωστου που τη συνοδεύει, καθώς και της αβεβαιότητας της θεραπείας. Σε όλα αυτά προστίθενται η απομόνωση και η ενοχή για την πιθανή μετάδοση του ιού. Μέσα σε αυτά τα δεδομένα εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας διακινούνται πολύ πρώιμα ασυνείδητα βιώματα –φόβος κατάρρευσης, μοναξιάς, θανάτου– τα όποια ενώ δομικά προϋπάρχουν, όλη μας η ζωή συνειδητά χτίζεται σε μια απόπειρα να αμυνθούμε απέναντι σε αυτά. Όλη μας η ζωή, έτσι όπως έχει χτιστεί τεχνολογικά και όχι μόνο, μας προσφέρει μια ψευδαίσθηση ελέγχου, απομάκρυνσης από τον φυσικό κόσμο, αλλά και την ανθρώπινή φύση, από τη βαθύτερη ευαλωτότητά μας, από τη φυσιολογική κυκλικότητα της φύσης. Η πανδημία με πολύ τραυματικό τρόπο επαναφέρει μαζικά και κατακλυσμιαία ακριβώς αυτά τα ζητήματα, τα οποία καθιστούν και το βασικό αντικείμενο της Ψυχιατρικής.
Τι βιώματα σας περιγράφουν οι συνομιλητές σας που χτυπήθηκαν από Covid-19;
Ίσως το πιο κοινό και πιο τραυματικό αίσθημα που περιγράφουν ασθενείς με Covid-19 είναι αυτό της μοναξιάς, που συνοδεύεται συχνά από το φόβο του θανάτου. Για κάποιους ασθενείς, η νόσηση από Covid ισοδυναμεί με το θάνατο. Ακόμη λοιπόν κι αν εμφανίζουν ήπια συμπτώματα, φοβούνται ότι μπορεί να κοιμηθούν και να πεθάνουν στον ύπνο τους. Παλεύουν δηλαδή ταυτόχρονα τα σωματικά συμπτώματα και τα αισθήματα ανασφάλειας, αβοήθητου και απώλειας. Κάποια από τα συμπτώματα που παρατηρούμε σε αναρρώσαντες από Covid-19 είναι άγχος, μειωμένη διάθεση και διαταραχές ύπνου. Ένα ακόμη ιδιαίτερο στοιχείο που συνοδεύει τη νόσηση από κορονοϊό είναι ο στιγματισμός των ασθενών από το περιβάλλον: οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό. Αρκετοί επίσης εμφανίζουν έντονο μετατραυματικό στρες, που έχει οδηγήσει σε έκπτωση λειτουργικότητας (αδυναμία εξόδου από το σπίτι λόγω φόβου να μη νοσήσουν ξανά, αδυναμία επιστροφής στην εργασία και διακοπή κοινωνικών σχέσεων). Η εγκατάσταση κάποιας ψυχικής διαταραχής ή όχι είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Πέραν λοιπόν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νόσου αυτής καθ’ αυτής, οι ιδιοσυγκρασιακοί παράγοντες, οι ψυχικές δυνάμεις και το επίπεδο ψυχικής ανθεκτικότητας προ πανδημίας διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο. Τα εργαλεία που έχουμε ως ειδικοί ψυχικής υγείας ωστόσο μπορούν να ανακουφίσουν τα δύσκολα και επίπονα μερικές φορές συναισθήματα και συμπτώματα. Ξεκινώντας από την παροχή υποστηρικτικής ψυχολογικής υποστήριξης έως τη φαρμακευτική αγωγή όπου παραστεί η ανάγκη.
Το να χάσεις κάποιον δικό σου από κορονοϊό χωρίς να μπορέσεις να τον αποχαιρετήσεις ξεπερνιέται;
Ένα ακόμη ιδιαίτερο γνώρισμα της Covid-19 είναι η σύνδεσή της με το ανεπεξέργαστο πένθος. Για μια κοινωνία που έχει μάθει να χαιρετάει τους νεκρούς της, να ακολουθεί ένα τελετουργικό (ανεξαρτήτως θρησκευτικού περιεχομένου), βοηθητικό στην ατομική και συλλογική επεξεργασία της απώλειας, να μοιράζεται τη θλίψη της απώλειας με άλλους, η διαδικασία του αποχαιρετισμού λόγω των υγειονομικών πρωτοκόλλων δεν ολοκληρώνεται με τον γνώριμο τρόπο. Υπό αυτές τις συνθήκες, συχνά οι συγγενείς αναρωτιούνται αν έχουν «θάψει» πράγματι το αγαπημένο τους πρόσωπο. Αυτό για κάποιους μπορεί να εξελιχθεί σε ανοιχτή πληγή στον ψυχισμό τους και ίσως χρειαστούν κάποιου είδους ανακουφιστική παρέμβαση. Το αν θα μπορέσει κάποιος να το ξεπεράσει ή όχι σχετίζεται κυρίως με το προσωπικό ιστορικό απωλειών και πένθους, αλλά και με τις δυνατότητες επεξεργασίας του ψυχισμού του. Σε κάθε περίπτωση πάντως είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι στην εργαλειοθήκη των ειδικών ψυχικής υγείας υπάρχουν τα αντίστοιχα μέσα ανακούφισης και αντιμετώπισης των όποιων ψυχολογικών δυσκολιών εμφανιστούν.
Ζητούν βοήθεια οι υγειονομικοί που δίνουν τη μάχη στην πρώτη γραμμή; Πώς αντέχουν ένα χρόνο τώρα στα χαρακώματα;
Οι επαγγελματίες Υγείας η αλήθεια είναι ότι δύσκολα ζητούν βοήθεια. Έχουν άλλωστε εκπαιδευτεί να είναι οι δυνατοί, ίσως και να μην προλαβαίνουν λόγω του φόρτου εργασίας και του άγχους να αντιληφθούν πώς αισθάνονται, να εξετάσουν αν έχουν ανάγκη ή όχι φροντίδας. Στην κορύφωση της κρίσης, είναι κατανοητό ότι νιώθουν την ευθύνη να φροντίσουν κι όχι την ανάγκη να φροντιστούν. Χρειάστηκε να επιστρατεύσουν αμυντικούς μηχανισμούς, όπως αυτόν της απώθησης, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αυτές τις ψυχοπιεστικές συνθήκες. Αυτό αρχικά φαινόταν να δίνει μια προσωρινή λύση και να δίνει την αίσθηση ότι θα βγουν ψυχικά αλώβητοι από αυτή τη συνθήκη. Όμως, όσο η πανδημία εξελίσσεται και οι συνθήκες που επικρατούν στα νοσοκομεία θυμίζουν εικόνες «πολέμου» αναδύθηκε η ανάγκη να ζητήσουν υποστήριξη. Ήρθαν αντιμέτωποι με ακραίες καταστάσεις, που έπρεπε να πάρουν κρίσιμες αποφάσεις για ανθρώπινες ζωές. Κοινό σημείο σε όλο το υγειονομικό προσωπικό που ζητάει βοήθεια είναι η παρατεταμένη κούραση και το τεράστιο βάρος της ευθύνης που έχουν, το οποίο αισθάνονται ότι δεν μοιράζεται. Το πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης του υγειονομικού προσωπικού προσφέρει αυτόν τον ψυχικό χώρο που «αντέχει» το βάρος που φέρνουν και αυτό δείχνει να τους ανακουφίζει.
